DEPREM SONRASI EN ÇOK FARKEDİLEMEYEN VE ATLANABİLEN HAYATİ ÖNEMİ OLAN HASTALIK CRUSH(EZİLME) SENDROMU/HASTALIĞI NEDİR? “
Crush” kelime olarak ezme, ezilme, sıkışma, baskıya maruz kalma anlamına gelir. Ezilme hastalığı doğal afet, savaş, işkence, uzun süre hareketsizlik ya da kaza gibi travmalar sonucunda oluşur. Vücuttaki kas ve iskelet sistemindeki hücreler yıkılır ve ölen hücrelerden kan dolaşımına aşırı derecede toksinler, proteinler ve potasyum gibi elektrolitler geçer ve bunun neticesi ölümcül olabilir.
Hastalarda halsizlik, nefes almada güçsüzlük, bulantı, kusma, çarpıntı, terleme, solunum durması ve kalp durmasına kadar gidebilen bulgulara neden olur. Göçük altında kalan her hasta göçük altındaki süreye bakılmadan ezilme hastalığı açısından takibe alınmalıdır. Göçük altından yürüyerek çıkan hastalarda bile sonradan ezilme hastalığına bağlı kötüleşme ve/veya böbrek yetmezliği ortaya çıkabileceği unutulmamalıdır.
Türkiye’ de 17 ağustos depreminin ardından 639 hastada ezilme hastalığına bağlı böbrek yetmezliği gelişmiş ve bu hastaların yaklaşık 477’ si diyaliz hastası olmuşlardır. Marmara depreminde de tablo benzerdir, hatta dünyada en büyük böbrek kaybı felaketi olarak adlandırılmıştır. Sadece Uludağ Üniversitesinde 645 hasta tedavi olmuş ve ölüm oranının en yüksek olduğu hastalığın ezilme hastalığı olduğunu bildirmişlerdir.
Ezilme hastalığı nefrolojinin hastalığı olsa da acil afet durumlarında tedavi acil serviste, enkaz yerinde hatta enkazın altında, pratisyen hekimler yada sağlık görevlileri tarafından başlaması gerekmektedir. Hastanın 12 saat içerisinde ilk yardım kuruluşuna sevki hayati öneme sahip olabilir. Ezilme hastalığının etkilerini azaltabilmek için ilk yardım şu şekilde olmalıdır.
1. Depremzede ve sağlıkçıların önce güvenliği sağlanır.
2. Depremzedenin yaşam fonksiyonları yakından izlenir (solunum, dolaşım, sinirsel değerlendirme)
3. Depremzedenin kimlik bilgileri tutulur.
4. Olanak var ise damar yolu enkaz altında açılır.
5. Damar yolundan izotonik sodyum klorür (serum) takılır.
6. Depremzedenin boyun ve omur kemikleri sabitlenmesi için boyunluk ve sedye kullanılır.
7. Hastanın diğer uzuvları yada travma bölgeleri değerlendirilir, kanama olan bölgelere geçici turnike yada baskılı yara pansumanı yapılabilir.
8. Depremzedenin gözleri ışığa karşı korunur 9. Vücut ısısı çok düşeceği için hasta ısıtılır.
10. En yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.
11. Sağlık kuruluşunda hastaların kan analizinde elektrolitler (sodyum, potasyum, klor, kalsiyum), kreatinin, üre, kan asitlik seviyesi, hemoglobin seviyesine bakılır.
Bu seviyelerde sıkıntı olması durumunda nefroloji uzmanına danışılır. Nefroloji uzmanının olmadığı durumlarda ise dahiliye uzmanına danışılır. Sonuç olarak ezilme hastalığının korunmanın en kolay yolu deprem felaketini yaşamamaktır. En büyük dileğimiz bu acıların yeniden olmasının önüne geçmektir. Ancak biz sağlıkçıların da deprem durumlarında ilk yardım konusunda deneyimi önemlidir. Bir o kadar da depremzedelerimizin ezilme hastalığı ve bu hastalığın tehlikeleri konusundaki farkındalıkları önemlidir. Çünkü afet durumlarında ki yoğunluk, kargaşa ve canını kurtarma tedirginliği bu hastalığın tanısı ve tedavisinin atlanması veya ihmal edilmesine neden olabilir